Blog: Omleidingen
“Wat maakt toch dat mijn collega’s in de GGZ het gevoel blijven houden dat zij patiënten met een lager IQ niet zouden kunnen behandelen” ?.
Dat is een vraag die in de afgelopen tijd weer door mijn hoofd bleef spelen nadat wij vanuit Poli+ een plenaire lezing en workshops mochten verzorgen op de huisartsengeneeskundedagen van Boerhaave. Keer op keer gaven de huisartsen aan dat de GGZ instellingen deze patiënten weigeren. Soms verwijzend naar expliciete exclusiecriteria (beleid) maar veelal met een meer informele reden: “dat kunnen wij niet”……..En dan? Terug naar de huisarts?
Hoe kan het dat een hoogopgeleide professional met gedegen kennis van de richtlijnen en protocollen voor de behandeling van psychische stoornissen, zich niet in staat voelt om deze met aanpassingen aan de mogelijkheden van de patiënt (zoals tempo, begrip, verbaliteit) toe te passen? Dat doet deze professional toch ook wanneer hij iemand tegenover zich heeft die bijvoorbeeld veel slimmer is dan de professional zelf of uit een ander cultuur komt, jonger of ouder is? Gepersonaliseerde zorg noemen we dit toch?
Wat maakt toch dat de individuele behandelaar zich zo handelingsverlegen kan voelen t.o.v. een vraag vanuit deze patiënten groep en dat er zo weinig GGZ instellingen zijn die zich hard maken om ook deze patiënten groep te ontvangen voor behandeling (ze zijn er hoor, maar echt veel te weinig).
Natuurlijk weet ik dat dit de dagelijkse praktijk is- dat is immers ook de reden dat onze missie binnen de Poli+ is om de GGZ toegankelijk te maken voor deze patiënten- maar de wat moedeloze en bezorgde huisartsen deden mij beseffen dat we echt een versnelling hoger moeten het komende jaar.
Even een schets van de situatie nu:
Stel dat u bijvoorbeeld een depressieve stoornis ontwikkelt. Dan wilt u natuurlijk zo snel als mogelijk van die klachten af. U wilt weer goed kunnen slapen, niet zoveel piekeren, uw angst kunnen hanteren. Want hoe langer de klachten voort blijven bestaan hoe erger ze wellicht worden. Misschien kunt u op een gegeven moment niet meer naar uw werk, wordt de relatie met uw partner en kinderen hierdoor anders, krijgt u bijkomende lichamelijke klachten, wellicht gaat u meer drinken dan goed voor u is etc. etc.
Hoewel er op de GGZ veel gemopperd wordt ( b.v. over de veel te lange wachtlijsten) is het toch in principe goed geregeld in Nederland. Wanneer de huisarts voor u een verwijsbriefje schrijft dan heeft u recht op een behandeling bij de GGZ in de buurt. De zorgverzekeraar vergoedt deze dure behandeling vanaf het moment dat u uw eigen risico op hebt verbruikt. Waarschijnlijk komt u wel op die veel te lange wachtlijst te staan. Maar wat u dan waarschijnlijk (of sowieso) gaat doen is u zelf melden bij 1 van de vele vrijgevestigde praktijken in uw regio. Veel minder wachttijden en ook allemaal kundige psychologen en psychiaters! Want aan kennis en vaardigheden van de professionals binnen de GGZ schort het volgens mij niet. Over het algemeen zijn wij allemaal mensen met hart voor de zorg die naast het creëren van een goede therapeutische relatie ook geleerd hebben om te handelen vanuit de allernieuwste wetenschappelijk onderbouwde richtlijnen en vanuit de patiënt opgestelde zorgstandaarden.
Maar hoe anders is de route als patiënt met psychische klachten of een psychische stoornis wanneer je nu toevallig een lager IQ hebt. Ik heb het niet over een kleine patiënten groep overigens. 15 % van de Nederlandse bevolking heeft volgens de normaalverdeling een IQ onder 85. Even voor uw helderheid: wanneer u dit stuk wilt en kunt lezen kan het zo maar zijn dat uw IQ gemeten zal worden flink boven de 110.
13,6 % van de mensen in Nederland heeft een IQ tussen de 70 en 85. Dit zijn de mensen die anders dan de mensen met een verstandelijke beperking net niet helemaal met het gemiddelde mee kunnen. Die de taal die in brieven staat, op websites en in spreekkamers gebruikt wordt niet of niet helemaal kunnen volgen. Juist de groep mensen met een lager IQ heeft een verhoogd risico (men schat drie tot vier keer zo hoog) voor het ontwikkelen van psychische klachten en psychiatrische stoornissen. Precies dezelfde klachten en stoornissen die u en ik kunnen ontwikkelen overigens. Juist deze groep wordt vaker gezien in de spreekkamer van de huisarts. Zowel voor somatische problematiek als voor psychische klachten.
En anders dan bij mij of bij u blijkt het verwijsbriefje van de huisarts in veel gevallen niet de deuren tot de goede GGZ te openen.
We zien dat deze patiënten te maken krijgen met omleidingen waarbij het soms de vraag is of ze uiteindelijk wel op de goede route gaan belanden.
Om even een paar van die omleidingen te noemen:
Omleiding 1: de huisarts herkent het lagere IQ niet (wat overigens heel goed kan want deze patiënten hebben jaren lang ervaring opgebouwd met niet te laten merken dat ze u niet begrijpen) en stuurt door naar de GGZ i.v.m. behandelen van de depressie klachten. Ook de GGZ herkent het lagere IQ niet. Zij bieden de behandelingen aan via de richtlijnen. De patiënt merkt dat dit zinvol is maar begrijpt een groot gedeelte niet. De klachten blijven bestaan en na een traject van soms jaren ontdekt men pas het lagere IQ. En dan? Weer terug naar de huisarts?
Omleiding 2: het lagere IQ is bekend of wordt herkend. De huisarts verwijst door voor de behandeling van de depressieve klachten naar de GGZ. De GGZ geeft aan deze patiënt i.v.m. dat lagere IQ niet te kunnen behandelen. En dan? Weer terug naar de huisarts?
Omleiding 3: Het lagere IQ is bekend of wordt herkend bij de huisarts en hij heeft het gelukt dat in zijn regio er een GGZ instelling is die een gespecialiseerd team heeft voor psychiatrie en verstandelijke beperking. In veel gevallen komt deze patiënt in een nog veel langere wachtrij te staan dan die waar u of ik in zouden komen. De extra mogelijkheid van behandeling bij een vrijgevestigde praktijk is er ook nauwelijks. En dan? Weer terug naar de huisarts?
Omleiding 4: Het lagere IQ is bekend of wordt herkend bij de huisarts. Maar de huisarts kent ook het beleid van de GGZ in de buurt of de wachtlijstproblematiek van het gespecialiseerde GGZ team.
Hij verwijst daarom door naar een begeleidende instantie (sociaal wijkteam of zorg voor verstandelijke beperking). De patiënt krijgt naar alle waarschijnlijkheid dan passende begeleiding (ook erg belangrijk!) maar ontvangt niet die behandeling voor de psychische stoornis die noodzakelijk wordt geacht. En dan? Weer terug naar de huisarts?
Is een rechtstreeks weg wel mogelijk?
Er zijn meer barrières voor deze groep patiënten om goede zorg te verkrijgen. Hier benoem ik met name de barrière van het mijns inziens onterechte ‘gevoel’ van de professionals (en de managers) dat de behandeling van deze patiënten per definitie erg anders en ingewikkeld zou zijn. En daarom niet binnen de reguliere GGZ zou kunnen plaats vinden.
Ik zou het echt aan alle collega’s duidelijk willen maken: het is niet ingewikkeld! En het is nog erg inspirerend op de koop toe.
Natuurlijk is er een categorie patiënten met complexe psychische klachten en een ingewikkeld cognitief profiel waar een specialistisch GGZ team bij betrokken moet worden.
Echter bij een groot gedeelte van deze patiënten is er sprake van een lichte of matige interferentie tussen de psychische klachten en het lagere IQ. Deze patiënten kunnen prima met de reguliere richtlijnen en protocollen worden behandeld binnen de reguliere GGZ.
Wanneer alle besturen, managers en professionals nu eens kennis zouden nemen van de nieuwe kwaliteitsstandaard (De Generieke module psychische stoornissen en zwakbegaafdheid of een lichte verstandelijke beperking https://www.ggzstandaarden.nl/generieke-modules/psychische-stoornissen-en-zwakbegaafdheid-zb-of-lichte-verstandelijke-beperking-lvb ), en alle professionals de gelegenheid geven tot een korte bijscholing? De bijscholing is dan niet gericht op het feit dat ze iets heel anders zouden moeten doen of dat ze hele nieuwe methodes zouden moeten inzetten. Veel meer zullen zij bijgeschoold worden in het leveren van geprotocolleerd maatwerk voor deze groep. Na een korte scholing kan iedereen gewoon aan de slag. Vlieguren maken helpt vervolgens ook hier om steeds beter aan te sluiten bij ook de mogelijkheden en specifieke kenmerken van deze patiënten groep.
Zouden de behandelaren zich dan, gesteund door hun bestuurders, veel meer in staat voelen om ook deze patiënten in hun behandelkamers toe te laten?
Zouden de lange wachtrijen bij de gespecialiseerde GGZ teams dan verminderen en zouden die teams dan veel meer hun taak voor ontwikkeling en consultatie en het bevorderen van samenwerking kunnen vervullen?
Niet ter relativering (integendeel) wil ik tenslotte nog vermelden dat vanuit een bezoek aan collega’s in Engeland blijkt dat de patiënten daar te maken hebben met dezelfde barriers. Ook daar pleit men net zoals wij, niet zozeer voor meer specialistische teams maar voor het verbreden van de mogelijkheden tot de toegang tot zorg zoals die voor ons allen al bestaat.
Want zeg nu zelf: deze groep patiënten formeel of informeel uitsluiten van goede zorg omdat er sprake is van een lager IQ is in deze tijden van inclusie toch echt niet meer van deze tijd?
Ons motto voor 2019 is dan ook: gewoon Doen!
erica aldenkamp
